Saltar ao contido

Ruar a memoria, papel e fío

    Autora: Antía Otero

    A cidade aínda non se despoxou do magma de turistas que a asediaron este verán e tampouco semella que o vaia facer. Baixo a choiva, camiño cunha mochila chea de libros para servir nas librarías.

    O trazado percorre da rúa do Home Santo á rúa Travesa, recala na praza de Cervantes, e dende aquí encarrílase á rúa Concepción Arenal, Alfredo Brañas e Montero Ríos. Nos días así, síntome como unha cegoña deixando criaturas de papel nas mans das libreiras ou unha sherpa que debe chegar puntual a unha cita. O peso diminúe nas miñas costas a medida que deposito unha promesa.

    Cada vez que damos un novo libro ao prelo non podo evitar pensar en todas as persoas que dun xeito ou doutro formaron parte do proceso, en especial das que están detrás do acabado perfecto das cousas. Deste xeito, para que un libro sexa chamado libro, as maquinistas e as encadernadoras son fundamentais mais nunca aparecen nos créditos. Quen calibrou a máquina, quen coseu os pregos? Como se chaman? O que non se rexistra, non se sabe.

    Deixo a reflexión mentres fago a primeira parada e visito a Chus Costoya na Libraría Pedreira, creada en mil novecentos oitenta e un coa vontade de atender e defender con especial cariño ao libro galego e cun espírito itinerante coa participación nas feiras do libro.

    Ao longo da mañá, en cada unha das librarías nas que poña o pé contarei o mesmo relato, que sempre se verá deliciosamente modificado por pequenas derivas e interlocucións. As conversas coas libreiras serán sutís e precisas, sempre sorrintes. Por iso preguntarei como vai todo, e logo falaremos dalgunha cuestión persoal para pasar a presentar a nova publicación. Conversaremos sobre a autora ou o autor no caso de que non o coñezan, contareilles sobre o proceso de edición e o concepto do deseño, ofrecereilles un exemplar de mostra, e recordarei que non saquen os outros das bolsas porque o papel é moi delicado e rapidamente podería lixarse. No transo, cada punto acostuma levar ao seguinte ata que nos despedimos dun xeito cómplice sabendo o que acabamos de atesourar.

    O relevo urbano dende a rúa do Home Santo ata a rúa Travesa tende á baixada e réndese nun pequeno val na praza do Oito de Marzo. Resúltame imposible disociar a dita praza da loita feminista, das manifestacións do Día da Muller ás que asisto ano tras ano e, dende hai oito, sempre acompañada pola miña filla mesmo cando aínda a levaba nunha mochila portabebés. Contar cunha praza con este nome no medio da cidade é coma ter a luz dun faro que che marca as coordenadas e recorda a cada lampo que non se pode baixar a garda.

    A Penélope que debuxou Homero segue existindo no noso tempo, desgraciadamente para as penélopes. Ela é o referente fundamental do imaxinario masculino sobre o que ten que ser unha boa muller. Non é a Penélope descrita por Homero menos contemporánea que a miña. Non estamos todavía as mulleres nunha sociedade onde esteamos libres de toda presión cultural e do arquetipo que construíron para nós e no que nos educaron. Todas nós somos fillas de Penélope. Sempre houbo mulleres rebeldes, que nunca aceptaron o seu papel, pero o que si é certo é que tiñan menos posibilidades para saírse da norma” (2)

    Coas palabras de Begoña Caamaño, co “Eu tamén navegar” de Xohana Torres, as cores indómitas de Maruxa e Coralia e a voz militante de Luz Fandiño, todas xuntiñas como quen apaña un ramo de flores ventureiras, cruzo o paso de peóns e encarreiro Casas Reais ata virar na segunda rúa á dereita para facer parada na Lila de Lilith.

    O fondo que nos propón esta libraría é un golpe na mesa contra a invisibilidade das autoras, e tras o encontro con Patriza Portopaderne e Mon Vilar nunca saio de alí sen sentir que verdadeiramente a Lila é un territorio compartido, un pano tecido e destecido infinitas veces, mais por fin zurcido puntada a puntada entre todas nosoutras.

    Na rúa, a choiva dá unha tregua mentres subo polo Cantón de San Bieito e empato coa praza de Cervantes. Pronto distingo a casa número seis que acolle á Libraría Couceiro, tras o seu traslado primeiramente dende o local primixenio na rúa de San Pedro ao Ensanche, e posteriormente dende alí ata o corazón do casco histórico.

    María Couceiro saúda sorrinte detrás do mostrador deste negocio familiar con máis tradición na venda de libro galego de Galiza, e dime: traes novidades? Mentres conversamos e as coloca no escaparate, un grupiño de xente sobe ata o segundo andar para tomar un obradoiro de escrita creativa, unha parella interésase por un libro de vello e un peregrino, dende a porta, pregunta por onde queda a Catedral.

    Tras rematar a primeira parte do reparto propóñome deixar atrás o casco histórico e continualo pola zona nova. De seguro sería máis directo baixar dende a praza de Cervantes polo Preguntoiro e as Orfas ata desembocar na praza de Galicia, mais non podo resistirme á deriva e dar un rodeo pola Quintana e Praterías, para encetar a prezada rúa do Vilar, sen dúbida das miñas favoritas.

    Á altura do número quince non hai día que non sinta a forza dun recordo non vivido pero si herdado a través do tempo e dos espazos, dunha ferida non fechada que aínda zumega no presente, e non imaxine a María e a Ánxel unha tarde calquera entre pregos de papel e unha Minerva, antes de que todo fose requisado, ciscado e queimado polo fascismo e a barbarie; antes da poxa pública das maquinas tipográficas; antes de que o exilio guindase coa maleta que ela levou para Bos Aires, as fotos, as cartas, a memoria dun país. Mais a cabeza corre rápida como a auga nos sumidoiros e négase a instalarse aí como punto de non retorno. Porfía incansable na primeira visión imaxinada que vén ao pensamento creada a partir de retallos, na deles dous unha tarde calquera falando coa tinta nos dedos entre guillotinas e perforadoras, facendo da necesidade virtude, xunguindo formatos, papel, tipos, caixas, marxes, ilustracións, encadernacións ao redor da construción dunha editora que dea acubillo a “todol-os escritores galegos en galego” (1); e devagariño sigo unha vez máis o rastro polos fíos e as agullas, as patronaxes, as conversas dos traballadores e estudantes cara ao voar da esperanza.

    Unha escritora ao poñer os seus textos na man dunha editora está a compartir os segredos que esas páxinas esconden incluso para ela mesma, e non só. Cando un libro sae do prelo pesa nas mans de quen o colle por vez primeira ao igual que un metal líquido ao solidificarse. De súpeto faise corpo transportable, tridimensional, obxecto, cambia no estado da súa materia e mesmo pode que sobreviva ás persoas que o crearon. Así tamén cando deixamos a unha costureira a encomenda dun vestido, dun traxe, dun abrigo, estamos a depositar nela a confianza dun desexo, a proxección no noso maxín de todas as ocasións nas que esas teas nos vestirán a partir de entón. Tamén o tecido, como o papel, nos sobrevivirá.

    Porque coser un libro ou unha tea á man ten moito de ofrenda e de intimidade. Escoller un fío para unir as páxinas que sosteñen os textos dunha autora é adiantar o selo dun compromiso; poñer as propias mans e pasar a agulla polas perforacións ata rematar a traxectoria cun nó significa asinalo con toda a firmeza. Pase o que pase o xesto estivo aquí. Resistiu. Se existe en Compostela unha figura que garde o segredo do fío e do papel, esa é María Miramontes.

    Unha cidade para selo debe ser camiñada, ruada. Negarse a contemplar os filtros do tempo e da memoria que impregnan un plano, aquilo que xa non se ve pero existe, facer tábula rasa, elimina toda conciencia do que fomos e do que queremos ser.

    Outros elementos que identifican unha cidade son as percepcións colectivas que comparten os que nela viven. Percepcións non regradas, apenas sensacións. En Compostela ábrese e féchase un pano que funciona en dobre dirección cando se entra ou se sae da zona vella para dar paso á zona nova. Os semáforos adquiren o papel de transbordadores entre unha beira e a outra. Pero como na vida, nunca hai un corte limpo nesta división mental e sempre aparecen os espazos mestizos, os máis sorprendentes.

    Ante o desaparecido Café Derby, agardo a que o sinal se poña en verde para percorrer a rúa Concepción Arenal e entrar en Numax. Nun dos espazos máis celebrados polas amantes do cinema e da literatura, da arte e da cultura, Mariña de Toro recoloca nun andel varios poemarios. Hoxe hai unha presentación e un feixe de persoas, antes de entrar na sala de cine, follean os libros entre as mesas móbiles que dividen as seccións e apuran algunhas compras. A claridade entra neste local con letras azul ultramar, sempre hai unha silva na que prender, nunca se sae de alí coas mans baleiras deste proxecto comunal.

    O peso da mochila baixou considerablemente. Estarrico as costas mentres encaro a praza de Galicia e xiro cara a Doutor Teixeiro. Comeza a chover de novo e decátome de que deixei o paraugas esquecido nalgunha das librarías. Entro en pánico. Os libros! Paro baixo a protección do lintel dun portal e comprobo que todo está en orde, saco primeiro a mochila e despois a gabardina, volvo poñer a mochila virada cara a adiante ben pegada ao peito e vístome de novo. Tiro da tea todo o que podo para protexela, pecho os botóns e anoo o cinto. Agora, baixo a prenda exterior, levo un chaleco antibalas de papel, pero ninguén o sabe. Nada pode pararme. Apuro o paso case ás alancadas, descendo pola rúa República del Salvador e xiro en Alfredo Brañas, recalo na Librería Cronopios.

    No interior, Mercedes Corbillón e María Chedas, conversan sobre as novidades que están a recibir estes días. Non paramos de abrir caixas, din divertidas. Que ilusión, que nos traes? Fálolles sobre as novas publicacións ao tempo que desfecho a gabardina e mostro o contido da mochila. Ímolos poñer xa aquí!

    Cronopios é un lugar cálido onde as nubes flotan na zona infantil e as libreiras crean pequenos altarciños para as autoras e autores de cabeceira. Eventos literarios e clubs de lectura crean sedimento na súa rede. Agarda, que levas un paraugas, ofrécense, non te podes ir así.

    Unha vez máis, aparece o fío invisible que nos coida.

    Desandando os pasos, retomo República del Salvador e chego á praza Roxa. A costa de Santo Domingo de la Calzada debúxase como o seguinte asalto, pero non chego ao final porque abordo a Librería Follas Novas pola parte de abaixo. Na planta dedicada aos idiomas acubíllase a sección do libro galego. Alí, Isabel, Eva e Fernanda fanse cargo das novidades que lles deixo no mostrador nesta libraría que abriu as súas portas en mil novecentos setenta e un, e que alimentou a bagaxe lectora de infinidade de estudantes e amantes da literatura ao longo dos anos co seu vasto fondo.

    Procuro a saída da libraría subindo polas escaleiras ata chegar á porta principal. En Montero Ríos deixou de chover e asoman unhas raiolas entre os edificios que por momentos cegan os ollos. A mochila xa non pesa. Reparo no seu interior, no aire que agora reside dentro, e no marabilloso que sería poder dobrala catro veces ata convertela nun libro de peto, pero decido deixala colgada no lombo. Sobre o meu corpo é tan só un recordo do percorrido, un cambio de estado, a levidade, a mutación da materia en baleiro, a división exacta da distancia e do peso.

    Xa de volta paréceme boa idea despedir a xornada atravesando o paseo da Ferradura. O pé da estatua de Rosalía semella un bo lugar para parar un anaco. Apóiome só no bordo para non mollarme. Penso en chegar á casa, quitar os zapatos e facer un té. Mentres imaxino a caloriña da cunca entre as mans recibo unha mensaxe no móbil: Esqueciches o paraugas aquí. Gardámoscho. Cando poidas trae máis libros.

    (1) GARCÍA SABELL, Domingo (ed.), Manuel Antonio, obra completa, III Correspondencia, (p. 281), Galaxia, Vigo, 1979.

    (2) B.R. Sotelino (2010, 19 xaneiro) Entrevista a Begoña Caamaño. La Voz de Galicia.

    Deixa unha resposta

    O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *